Ankieta własna w pracy naukowej

Nie ma obowiązku w pracach naukowych wykorzystywać tylko dobrze znane i standaryzowane narzędzia pomiaru. Równie dobrze, wykorzystać możemy także ankietę własnej budowy do pomiaru wartości zmiennych jakie nas interesują. Dlaczego nie warto za wszelką cenę budować jedynie swoich ankiet i jakich błędów unikać kiedy trzeba w badaniach sięgnąć po narzędzie własnego autorstwa.

Przewaga znanych już narzędzie pomiaru tkwi w ich standaryzacji. Narzędzia takie przeszły bardzo długą drogę by wyglądać tak jak wyglądają teraz. Po pierwsze zanurzone są w teorii, która jest dobrze opisana i wyjaśniona. Konstrukty, wskaźniki w narzędziu są odzwierciedleniem kształtu teorii. Wskaźniki te przechodziły drogę eliminacji językowej, odrzucenia pytań o małej mocy, odrzucenia pytań nietrafnych i nierzetelnych. Czasami z puli 100 pytań do finalnej wersji trafiało jedynie 20, tak by powstałe narzędzie było jak najsilniejsze pod względem psychometrii. W procesie normalizacji badanych było setki a czasami tysiące osób, by nadać narzędziu odpowiedni kształt, stylistykę czy formę odpowiedzi. Analizie poddawana była czytelność instrukcji czy wszystkich pytań/itemów. Dobrze przygotowane narzędzia pochłaniają miesiące i lata adaptacji językowych, kulturowych, analiz psychometrycznych, ustalania warunków badania i interpretacji wyników. Dlatego jest to wartość z jakiej należy korzystać i wybierać w badaniu nie tyle narzędzia standaryzowane, ale najlepsze z nich właśnie. Tysiące roboczogodzin pracy jakie poświęcili autorzy testu/kwestionariusza/skali będą owocować dokładnością pomiaru i jakością wniosków jakie można na podstawie wyników wyciągnąć.

Są dwa przypadki kiedy nie mamy możliwości by zmierzyć wszystkiego testami standaryzowanymi. Pierwszy z nich to pomiar zmiennych socjodemograficnzych lub innych ważnych zmiennych opisu grupy.  Mimo, że chcemy opisać cechy osobowości, test ten, nie zawiera pytania o długość czasu walki z nowotworem. Nie wszystkie testy mają pytania o płeć czy wykształcenie i miejsce zamieszkania. Szczególnie ważne mogą być tutaj wspomniane wartości zmiennych związanych z chorobami czy innymi aspektami życia prywatnego. Testy psychologiczne nie mają pytania o wielkość zarobków rodziców czy liczbę rodzeństwa. W takich sytuacjach trzeba jako uzupełnienie badania zbudować ankietę własną, by uzyskać jak najdokładniejszy (pod względem przedmiotu badania) opis grupy. Druga sytuacja, to brak narzędzi pomiarowych dla danego zjawiska. Wiele testów mierzy postawy, cechy czy relacje. Ale w badaniu własnym chcemy zmierzyć jakiś tylko wycinek danej struktury lub zupełnie inny jej aspekt. Z takimi sytuacjami mają do czynienia nauczyciele praktycznie cały czas, tworząc testy (ankiety) dające wynik ilościowy mówiący o poziomie wiedzy. Na co trzeba zwrócić uwagę tworząc ankietę własną?

7 Kroków do zbudowania ankiety własnej

Krok 1 – Ocenić trzeba co ma zmierzyć ankieta. Jakie dawać informacje ważne dla badania. Należy ocenić czy oprócz danych z metryczki czy opisu grupy ma ona mierzyć coś jeszcze? Do czego jest potrzebna i jakie ma dawać informacje o badanym.

Krok 2 – Tworzenie wskaźników. Wiedząc co ma mierzyć ankieta musimy nazwać konkretne wskaźniki np. poziom relacji z kotem, poziom dbałości o własne zdrowie. Jaki rodzaj wyniku ma nam pokazać ankieta. Czy ma być to zmienna ilościowa czy zadowoli nas jakościowa? Podpowiedzią może być fakt, iż zmienną ilościową możemy zamienić na jakościową. Ale jakościowej nie zamienimy na ilościową. Przykład: o wiek warto pytać na skali ilościowej, a dopiero później dwoma kliknięciami zamienić w bazie danych te wyniki np. na grupę młodszych i starszych.

Krok 3 – Każdy wskaźnik musi zostać tworzony przez jedno lub więcej pytań/itemów. Pytania te muszą odzwierciedlać teoretyczne spektrum danego wskaźnika. Tworząc pytania do skali depresji Backa autor studiując całe życie przebieg depresji, lecząc ją i czerpiąc ze swojej praktyki klinicznej a także z całej dostępnej wiedzy uznał, że pytanie jakie zawarł w skali oddają najlepiej nasilenie objawów. Tworząc ankietę własną tak musisz przemyśleć treść każdego pytania. Warto sięgać tutaj porady sędziów kompetentnych, którzy swoją wiedzą obiektywnie mogę podpowiedzieć, które pytania/itemy lepiej wpasowują się treścią w spektrum wskaźnika. Mając już pomysł można zaplanować badania pilotażowe i na ich podstawie zdecydować jakie pytania/itemy są najlepsze. Może się okazać, że dla autora pytanie było trafne, ale w ocenie badanych było zbyt trudne lub niezrozumiałe. Jedna ankieta może badać, mierzyć wiele aspektów. NEO-PI-R potrafi jednym badaniem zmierzyć 5 cech osobowości.

Krok 4 – pytania otwarte i zamknięte oraz skala odpowiedzi. Już na tym etapie trzeba zastanowić się jakie budować odpowiedzi. Pytania otwarte oczywiście dają możliwość swobodnej odpowiedzi, ale utrudniają interpretacje ilościową dla grupy. Pytania zamknięte dają wynik, ale często skalę szarości zamykają w wartościach biały-czarny. Trzeba znaleźć tutaj równowagę. Forma odpowiedzi będzie tak samo ważna. Skale odpowiedzi mają swoje zalety i wady. Odpowiedzi TAK-NIE – upraszczają przecież bardzo skomplikowany czasami świat społeczny, ale ograniczają możliwości ucieczki od odpowiedzi. Skala TAK-NIE WIEM-NIE, pozwala na elementy zawahania, ale zostawia miejsce na brak zdecydowanej odpowiedzi. Dlatego częściej wykorzystywane są skale cztero- i pięciostopniowe od ZDECYDOWANIE SIĘ NIE ZGADZAM do  ZDECYDOWANIE SIĘ ZGADZAM budowane na bazie skali Likerta. Nie są one tak czarno-białe i pozwalają na pewne stopniowanie. Dalej musimy pamiętać, że przecież pytania tworzą wskaźniki. Dobrze, jeżeli będą na takiej samej skali i odpowiedzi będą tak samo punktowane.

Krok 5 – Redukcja. Z ankiety trzeba usunąć pytania, które nic nie wnoszą do badania. Pytanie o liczbę dzieci może być ważne z punktu widzenia badania. Możliwe, że nawet dokładny wiek dzieci może być cenną zmienną dla badacza ale czy ich imiona wniosą coś do pracy? Często ankiety własne mają za dużo pytań, które nie wniosą żadnych informacji do odpowiedzi na pytania badawcze, nie rozwinął w żaden sposób problematyki badawczej. Czasami nawet  nie zostaną w pracy opisane. Po co więc je zadawać? Przedstawiając badanemu kolejne testy, kolejne pytania, zwyczajnie go męczymy. Jeżeli badanie trwa 10-15 min może tego nie odczuć, ale dłuższe badania i zadawanie dziwnych, niepotrzebnych pytań może generować błąd pomiaru związany ze zniechęceniem badanego i zmęczeniem (co jest bardzo ważne w badaniu małych dzieci, starszych czy chorych, nie wspominając osób na oddziałach szpitalnych). W ankiecie muszą pozostać pytania ważne i diagnostyczne – czyli wnoszące informacje o nasileniu badanego zjawiska czy cechy. Może zdarzyć się, że będzie konieczność zadania pytań niediagnostycznych by ukryć prawdziwy przedmiot pomiaru, ale pytania takie mają swój cel więc są ważne.

Krok 6 – stylistyka i prezentacja. Warto zadbać by ankieta była estetyczna, jej budowa przemyślana i niechaotyczna. By nie zawierała błędów, literówek czy błędów ortograficznych. Każda gafa czy niejasność w badaniach anonimowych będzie od razu wykorzystana szczególnie w badaniu dzieci, które nie omieszkają wypomnieć nam błędu. Pytanie nie powinno być na innej stronie niż odpowiedź na nie. Trzeba przesunąć, lub zmniejszyć treść tak, by uniknąć takiego rozmieszczenia.

Krok 7 – instrukcja. Nawet najprostsza ankieta musi mieć swój tytuł i instrukcję wypełniania. Musi zawierać informacje o przedmiocie badania (chyba, że powinien być ukryty jako celowy zabieg). Warto zaznaczyć w niej zapewnienie o anonimowości i możliwości przerwania badania w każdym momencie oraz braku złych odpowiedzi by zmniejszyć stres. Dobrze wygląda także jasna informacja do czego zbierane są badania. Tutaj nie należy jednak przesadzać – zbyt wiele informacji o celu i przedmiocie może wywołać u badanych chęć przedstawienia się w lepszym świetle czyli lekkiego mijania się z prawdą w odpowiedziach.

Tworzenie ankiety własnej to prosta sprawa, ale tworzenie dobrej ankiety własnej bywa czasochłonne i musi być przemyślane od pierwszej litery do samych podziękowań za udział w badaniu.