Skip to content

Narzędzia badawcze w pracy

Psychologia, dzięki pracy Wilhelma Wundt’a, stała się nauką empiryczną. Filozoficzne pytania o źródło i naturę duszy czy psychiki zostało zamienione na wnioskowanie o nich na podstawie pomiarów. Praca z dziedziny psychologii jest pracą empiryczną, więc musi charakteryzować się istnieniem badania (wyjątkiem mogą być tutaj recenzje czy prace z historii psychologii). Znaczna większość prac jednak charakteryzuje się badaniem, do którego należy wykorzystać jakieś narzędzie pomiaru. Ale jakie?

W pracach dominują badania kwestionariuszowe czy ankietowe, jednak narzędziem zdobywania wiedzy o człowieku czy społeczeństwie nadal pozostaje obserwacja. Szczególnie ważna w badaniach nad dziećmi lub w sytuacjach społecznych. Obserwacja odpowiednio zaplanowana, ukierunkowana na poszukiwanie wskaźników może być cennym źródłem danych. Wywiad, mimo że częściej wykorzystywany niż obserwacja, staje się zbyt czasochłonny i zastępowany jest przez ankiety (i to jeszcze z zamkniętymi pytaniami). Odpowiednio zaplanowany wywiad jest niedoceniany. W psychologii klinicznej, wywiad stanowi jedno z podstawowych źródeł wiedzy o psychopatologiach pacjenta. Psycholodzy kliniczni czy psychoterapeuci korzystają często z wywiadów ustrukturyzowanych, stworzonych tak by obiektywnie ocenić mnogość i nasilenie pewnych objawów czy syndromów. Wskazane metody zbierania danych także można wykorzystać w pracy. Ważna jest tutaj operacjonalizacja pojęć i dobór wskaźników. Łatwiejsze w przygotowaniu i analizie mogą być wyniki ankiety własnej. Narzędzia standaryzowane, normalizowane i powszechnie używane w samoopisie zdają się przeważać w badaniach psychologicznych.

Niezależnie od wybranej metody pomiaru należy dokładnie opisać ją w pracy w rozdziale metodologii. Ponieważ najczęściej wykorzystywane są testy i kwestionariusze to na ich opisie skupimy się w dalszej części. Jakie elementy testy należy opisać? Podzieliłbym je na trzy kategorie: informacje wstępne, konstrukcja, psychometria.

Informacje wstępne o narzędziu

W tym miejscu warto podać całą nazwę narzędzia. Mimo oczywistości, studenci czasami zapominają o tym, że skrót CISS czy NEO-FFI nie dla wszystkich czytelników musi być zrozumiały. Podać należy autorów narzędzia oraz autorów polskiej adaptacji. Ważnym może być też rok powstania (do testów inteligencji Wechslera stawia się wiele zastrzeżeń odnośnie ich przestarzałych norm ale także samych zadań).  Należy tutaj wspomnieć do czego stworzony został test, co mierzy? W kilku zdaniach zaznaczyć trzeba dla jakiej grupy został stworzony, czasami bowiem testy mają swoje konkretne przeznaczenie. Test matryc kolorowych Ravena jest przeznaczony tylko dla dzieci, warto o tym wspomnieć jeżeli wykorzystujemy taki test. W kilku słowach można streścić także na podstawie jakie teorii został opracowany.

Kto stworzył? Kiedy? Autor adaptacji? Co mierzy? Dla jakiej grupy jest opracowany?

Konstrukcja narzędzia

Kolejna grupa informacji dotyczy samej budowy. Trzeba zaznaczyć z jakiej liczby pytań/zadań się składa. Czy są to pytania otwarte jak w teście zdań niedokończonych czy są to pytania zamknięte o ograniczonej liczbie odpowiedzi? Krótko trzeba też podać te kategorie odpowiedzi. Czy są to odpowiedzi tak-nie czy może skala jest bardziej rozbudowana np. 5-cio stopniowa od zdecydowanie się nie zgadzam do zdecydowanie się zgadzam, a może inna? Warto zaznaczyć z czego składa się test: czy zawiera instrukcję, metryczkę? Kilka słów na temat stosowania – ogólnie: czy jest ograniczony czasowo, czy stosowany w grupie czy indywidualnie? W całości nie ma potrzeby opisywać testu, ale chociaż wspomnieć ogólnie o jego sposobie pomiaru. Skala inteligencji w teście osobowości Cattella inaczej mierzy ten aspekt niż cały test WAIS.

Liczba itemów? Rodzaj odpowiedzi? Budowa? Procedura? Układ?

Psychometria testu

Niezbędny element opisu testu. Trzeba opisać właściwości rzetelności i trafności testu. Dla jego wyniku ogólnego i podskal, jeżeli są. W przypadku rzetelności wynik afla Cronbacha jest zazwyczaj wystarczający. Jednak warto podać jego wynik dla wszystkich skal. Jeżeli jest ich dużo sprawę może załatwić stwierdzenie: „Rzetelność podskal została oceniona jako zadowalająca. Wyniki alfa Cronbacha mieszą się w przedziale 0,68-0,85.” Kiedy mamy 2-3 skal można podać dokładną wartość dla każdej z nich, mała tabela wyczerpuje temat.

Trafność narzędzia jest często bardziej rozbudowana w opisie. Trzeba powtórzyć metody jej oceny na jakie powołują się w podręczniku/artykule jego twórcy. Często jest krótki wniosek o analizie czynnikowej. Nie należy przepisywać jednak całego podręcznika. Zbiorcza informacja, najważniejsze wnioski w zupełności wystarczą.

Czasami wartościowa może być także informacja o normalizacji, szczególnie kiedy narzędzie jest w fazie opracowania i nadal czeka na dokładne normy.

Trafność? Rzetelność? Normalizacja?

Czy to jest ważne?

W tym miejscu wiadomo, że autor badania nie może odpowiadać za brak lub słabe przygotowanie narzędzia pod względem psychometrii. Ale z pewnością odpowiada za swoje badanie, w którym słabe narzędzie mogło zostać wykorzystane. Zdarzyć się może, że badacz w pracy wykorzysta narzędzia do badania dzieci w wieku 4-10 lat. Narzędzie w swoim podręczniku pokazuje, że najsilniejsze (najdokładniejsze, najmocniejsze w różnicowaniu) jest w badaniu 9 i 10 latków, natomiast najsłabsze jest dla małych dzieci. Wyniki trafności i rzetelności pokazują, że w przypadku małych dzieci, jest ono mało dokładne. Badacz sięga po takie narzędzie (np. z braku innych możliwości) i opisuje w nim pewne zjawiska opracowane na grupie badanych dzieci w wieku 3-4 lat. Jego wnioski mogą być opatrzone sporym błędem jaki wynikał z samego pomiaru słabym narzędziem. Inżynier musi sprawdzić przed pomiarami czy jego linijka, metr czy precyzyjny pomiar laserowy jest przeznaczony do tego przy czym chce go wykorzystać. Wykorzystanie linijki, gdzie skala zazwyczaj to 1 centymetr, może być mało dokładne gdy inżynier potrzebuje wykonać pomiarów z dokładnością do dziesiątych części milimetra. Lepiej sięgnąć po pomiar laserowy. Nie oznacza to, że linijka  jest narzędziem słabym, ale to, że jest opracowana do innej grupy pomiarów – mniej dokładnych, przesiewowych, pilotażowych. Tak samo wykorzystanie słabego narzędzia psychologicznego może powodować błędnie wnioski. Narzędzie trzeba ocenić PRZED jego wykorzystaniem a nie po zrobieniu badania (jak to niestety często bywa).

Tę samą procedurę należy stosować w przypadku ankiet własnej budowy. Jakie wartości ma badanie, gdzie wskaźnikiem depresji było pytanie ankiety własnej:

1. Czy byłeś ostatnio smutny?

Tak

Nie

Dlatego budowanie ankiety własnej jest trudniejsze niż wykorzystanie narzędzia standaryzowanego o czym więcej można przeczytać tutaj. Ankieta własna jednak podlegać powinna takiemu samemu opisowi jak kwestionariusz, szczególnie jeżeli chcemy wykonać na niej podobne analizy i wyprowadzić podobne wnioski.

Masz pytania? Zadzwoń lub napisz!

Może zainteresuje Cię także:

Arkadiusz Prajzner

Zajmuję się opracowaniem statystycznym danych w naukach społecznych oraz poradnictwem związanym z podstawami metodologicznymi badań. Chętnie odpowiem na Twoje pytania.