Jak zadać pytanie by postawić hipotezę

Nawet dobrze przeprowadzone badanie, w którego zbieranie danych włożono maksymalnie dużo wysiłku może być przekreślone przez źle sformułowane pytania badawcze i hipotezy. Pytanie, które winno wynikać z celu i przedmiotu badania oraz hipoteza jaka powinna powstać na bazie prezentowanych teorii muszę być sformułowane przez dokonaniem analiz oraz (o czym często się zapomina) przez przeprowadzeniem badania.

Wiele opracowań i podziałów zarówno samych pytań jak i hipotez można spotkać w literaturze. W tym opracowaniu skupimy się jednak na aspektach związanych z pytaniami badawczymi oraz hipotezami w generowaniu analiz statystycznych do pracy. Zanim przejedziemy do tego jak powinno być sformułowane pytanie badawcze zastanówmy się czym ona jest.

Pytania badawcze

Pamiętać trzeba, że problem badawczy to pewne pytanie lub grupa pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie. Problem badawczy może generować wiele pytań badawczych, a samo badanie może poszukiwać na nie wszystkie odpowiedzi. Pseudoproblem badawczy, to taki problem, którego nie da się rozstrzygnąć.

Bardzo ważne jest mieć na uwadze, że analiza jest odpowiedzią na pytanie badawcze i ma pomóc w ocenie czy hipotezę można uznać za prawdziwą. Dlatego trzeba już w momencie budowania pytania myśleć o tym, jakich analiz będzie ono wymagało. I tak myśląc o analizach może wyróżnić pytania badawcze:

· O związek – dotyczą one zależności, współliniowości między zmiennymi. Najczęściej zaczynają się od sformułowania „czy” i pytają o korelację, związek między zmiennymi. Czy istnieje związek liczby zjedzonych kawałków czekolady a poziomem endorfin? Czy istnieje korelacja między paleniem papierosów a poziomem wydolności płuc? Czy istnieje związek między poziomem ekstrawersji a fobią społeczną? Ta grupa pytań docelowo będzie skupiała się na analizie korelacji. Kwestia wybranego współczynnika zależy tutaj już od skal pomiaru, modelu badania i spełnionych założeń. Poszerzeniem tej grupy pytań mogą być pytania o model regresji, czyli niejako poszerzenie związku o możliwość przewidywania. W jakim stopniu liczba wypalonych w ciągu dnia papierosów może wyjaśniać poziom pojemności płuc? Tutaj jednak trzeba pamiętać o zależności między zmiennymi. W pytaniach o przewidywanie badacz zakłada co było pierwsze jajko czy kura, w tym przypadku palenie papierosów czy pojemność płuc. Jak złe byłoby pytanie: W jakim stopniu poziom pojemności płuc wyjaśnia ilości wypalonych w ciągu dnia papierosów? Zakładalibyśmy, że to od tego, jakie ktoś ma płuca zależy liczba wypalonych papierów. A chyba jest odwrotnie. Więcej o regresji można przeczytać tutaj.

· O różnice – często ta grupa pytań także zaczyna się sformułowania „czy” jednak dalej dotyczy różnic między grupami, pomiarami. Nie interesuje nas współwystępowanie, ale poziom różnic między wartościami. Czy kobiety i mężczyźni różnią się poziomem sumienności i otwartości? Czy poziom koncentracji jest wyższy u badanych po wypiciu kawy niż przed? Czy osoby o podstawowym, średnim i wyższym poziomie wykształcenia osiągają różne wyniki zakresu pamięci roboczej? Pytania te prowadzą do testów różnic, testów T, ANOVY czy ich nieparametrycznych odpowiedników.

· Eksploracyjne – pytania te dotyczą rozkładu wyników, wartości w grupie. Często stanowią jedynie dopełnienie bardziej rozległego problemu badawczego, lecz nadal mogą być ważne. Przykładem takich pytań może być: Jak wygląda poziom neurotyczności w badanej grupie osób uzależnionych od opioidów? Jak wygląda poziom zainteresowania kursami językowymi w grupie wiekowej 7-11 lat? Pytania te skupiają się na ocenie rozkładu. Czy przeważają wyniki wysoki czy niskie, czy jest duże czy małe zróżnicowanie wyników w grupie? Jaka jest jej miara tendencji centralnej? Do odpowiedzi wykorzystamy głównie opis statystyczny, ale także test chi-kwadrat może być pomocny. Pytania eksploracyjne ze względu na swój charakter mogą pozostawać bez odpowiedzi czyli bez hipotezy w pracy.

Poszukując wskazówek dotyczących pytań badawczych możemy zauważyć, że dobrze postawione pytanie badawcze jest:

· Jasne – jest zrozumiałe, nieskomplikowane bardziej niż wymaga to model badania i język. Zawiera sformułowania, do których obszar nauki nie ma zastrzeżeń. Warto posługiwać się jedynie pojęciami uznanymi już przez naukę. Dlatego zapytamy o pamięć roboczą a nie o to ile mieści się w głowie, dlatego, że jest to pojęcie znane nauce, w grupie specjalistów jest jasne, można je zmierzyć i nie jest zbyt ogólne (tak jak określenie: mieści się w głowie).

· Rozstrzygalne – za pomocą dostępnych metod pomiaru i dostępnej wiedzy i możliwości możemy znaleźć rozwiązanie. Można postawić w odpowiedzi na nie pewną hipotezę i przedstawić do tego konkretne wskaźniki. To jakie wskaźniki (ile i jak dobrych) zawiera w sobie pytanie badawcze jest kryterium jego dojrzałości.

Hipotezy

Oprócz pytań eksploracyjnych, pytania badawcze w pracy powinny mieć swoje hipotezy. Najważniejsze to, by pamiętać, że hipoteza jest odpowiedzią na pytanie. Nie można zapytać o związek między zmiennymi a postawić hipotezy o istnieniu różnic. Nie można w pracy zapytać o wpływ zmiennych a postawić hipotezy o związku (a w analizach przeprowadzić analizie różnic). Pytanie badawcze, hipoteza i analizy pozostają w nierozerwalnym związku.

Myśląc dalej o analizach postawić można hipotezy:

· Kierunkowe – przewidujemy w nich kierunek różnic czy zależności. Zakładamy, że to jedna grupa będzie miała wyższe wyniki lub, że związek będzie dodatni. Przykłady: Mężczyźni osiągają wyższe wyniki sumienności niż kobiety. Istnieje dodatni związek między liczbą zjedzonych kostek czekolady a poziomem endorfin. Warto pamiętać, że stawiając hipotezy kierunkowe w pracy podać trzeba przesłanki, czyli inne badania lub teorie pokazujące, że wybrany przez nas kierunek różnic czy zależności jest poprawny naukowo a nie jest jedynie wróżeniem z fusów. Przy hipotezach kierunkowych interesuje nas tylko ten konkretny kierunek. Jeżeli postawimy hipotezę, że grupa A ma wyższe wyniki niż grupa B, to wynik B>A nawet bardzo znaczny będzie podstawą by nie przyjąć hipotezy. Przy kierunkowych hipotezach możemy także ograniczyć obszar testowania hipotez do jednej strony rozkładu.

· Niekierunkowe – twierdzą o istnieniu pewnych zależności czy różnic, lecz nie podają jego kierunku. Kobiety i mężczyźni będą osiągali różne wyniki ekstrawersji (ale nie wiemy kto wyższe). Istnieje związek między sumiennością a ugodowością badanych chorych na stwardnienie rozsiane (ale nie wiem czy dodatni czy ujemny). Wskazania w nawiasach oczywiście nie stanowią części hipotezy. Dobrze tutaj także podpierać się przesłankami z literatury, badań czy teorii.

Dobra hipoteza zatem:

· Jest adekwatna do pytania – jest dokładną odpowiedzią na pytanie;

· Jest najprostszą odpowiedzią – im prościej sformułowana tym łatwiej ją sprawdzić;

· Jest rozstrzygalna – musi być sformułowana by można było ją przyjąć lub odrzucić;

· Powinna dawać możliwość szerszej generalizacji wniosków;

· Nie jest ani zbyto ogólna, ani zbyt szczegółowa;

· Jest empirycznie sprawdzalna – ogólniejsze hipotezy trudniej sprawdzić;

· Ma wysoką moc predyktywną – oznacza to, że oprócz opisu wyników potrafi przewidywać przyszłe wydarzenia.

Bez dbałości o powyższe, uda się postawić jedynie hipotezę nienaukową czyli taką, która znajduje swoje potwierdzenie jedynie w fakcie, do wyjaśniania którego została stworzona. Nie jest zdolna do przewidywania nowych faktów. Hipoteza powinna wynikać z problemu badawczego i być budowana na podstawie wiedzy i teorii prezentowanej w części teoretycznej opracowania.

Podsumowanie

Będąc świadomym istnienia wielu podziałów pytań badawczych na pytania rozstrzygnięcia o skończonej lub nieskończonej liczbie alternatyw, na pytania typu „czy” i „który”, w tym opracowaniu skupiono się jedynie na praktycznych wskazówkach dotyczących budowania w pracy pytań i hipotez. Garść porad dotyczących budowania tej części pracy:

1) Zadbaj by pytanie było dokładną odpowiedzią na pytanie.

2) Zastanów się czy masz możliwość zdania niektórych pytań, tak jak pytania o „wpływ” zmiennych <tutaj więcej informacji>.

3) Zastanów się jak mierzone są zmienne. W przypadku płci lepiej zapytać o różnice między nimi i wykorzystać prosty test T Studenta niże zapytać o związek i interpretować trudniejszy współczynnik korelacji punktowo-dwuseryjnej. Im prościej tym lepiej!

4) Ogranicz liczę pytań do głównych i kilku szczegółowych. Jeżeli Twoja praca to nie jest rozprawą doktorską i nie ma w niej 150 stron teorii więcej niż 6-8 pytań to za dużo. Prostota pytania to jego siła. Liczba konkretnych pytań to siła badania.

5) Metodologia badania powstaje PRZED wykonaniem badania i przed analizami, które są odpowiedzią na pytania badawcze.